Smør-namn

Scandinavian PN scholars have been a bit puzzled by the PN word Smør-, that seems to indicate butter wasn’t only a commodity, but also a measure of prosperity and abundance at weddings etc. One of them was Kåre Hoel, who published a review in 1983 of Norwegian PN with respect to Smør-, and in particular linked its importance to another factor, citing numerous older references where he concluded that many of them are tokens of good soil and crops, as well as excellent pastures and general wellbeing. The author of this article doesn’t disagree, but is of the opinion that a Norwegian equivalent of the Danish nomen smøre (scratch, cut, hurt etc.) in many cases is a more likely explanation; in particular with reference to those uninhabited mountain regions and the barren rocks and inlets along the coast. It is also the case that Smør-names are so numerous that it's improbable that they all refer to butter, some topographic PN element seems to be involved. This is the main theme and provides important additional information when combined with ortho photos etc.

Smørkleppen i Sørfold. Norgeskart.

Høgst særmerkt er berg-åsen Smørkanna i Nordkapp. Norgeskart.

Enkelt metodisk grep? 

Å måle namnefrekvens har mest for seg når det gjeld personnamn. For stadnamn kan det gje utbyte å samanlikne namnetypar som er noko-lunde kommensurable, enten no resultata blir som forventa, eller det stikk motsette: Kvifor gir søk i «Norgeskart» sitt register 868 namn med føre- og førsteledd Smør- (ca. 800 når adresse-namn går ifrå), medan resultatet ved søk på Ryme- og Rjome- er berre ca. 30? Tilslag for sms. -osten og usms. Osten blir langt færre, endå «ost» burde gje langt fleire visuelle assosiasjonar enn «smør» og «rømme»! At stadnamn med Smør- til utmerking er over all måte talrike fortel at dei neppe er semantisk einsarta. Når også sikre sekundærnamn er mange, må dei primære vere eldgamle, geografisk sentrale og «produktive», kvar på sin stad.

Kva er skrive om namneleddet Smør-? 

Kåre Hoel skreiv tidleg på 1980-talet ei utgreiing om Smør- som utmerkingsledd i stadnamn. Med utgangspunkt i ei drøfting av gardsnamnet Smertu (gn. Smörþúfa) tre stader i Østfold gjekk han ganske breitt til verks. For fleirtalet av namna konkluderer han at dei må ha hatt eit rosande innhald, knytt til godt beite, godt vatn eller god stad å vere. Han fokuserte også på smørhatt, smørkoll, smørklepp, smørklubb, smørpik og smørslaga, smørstabb(e), smørstakk o.l. som plussord i gardbrukarsamfunnet: «Både fra Norge, Sverige og Danmark har vi beretninger om de pyntede smørformer som festbordets midtpunkt, og det er sannsynlig at vi her har en sterk tradisjon og et felles nordisk trekk som går langt tilbake. Smøret som produkt var høyt verdsatt, også i sin hverdagslige form og som nykjernet smørklump» (s. 91). I ein fotnote seier Hoel òg ifrå om at etter han laga Smør-oversynet, kom det artiklar om same emne i KLMN av Harry Ståhl, med tillegg for norske og for finske namn ved Per Hovda, Åke Granlund og Viljo Nissilä. Førstnemnde nemner i sitt korte stykke at av 38 gardsnamn på Smør- i NG er alle så nær som eitt opphavlege naturnamn, men med usikker bakgrunn.

Smør- lik ty. Butter, eng. butter? 

Ingen av artiklane i KLMN synest drage i tvil at «Smør-» som utmerking i stadnamn jamt går tilbake på smør = lat. butyrum. Det stemmer nok for Smørberget i Larvik og for Smørklepp, ein gl. buplass i Midt-Telemark, for Smørheia i Åmli, og Smørklepp i Midt-Telemark, likeins for Smørskora i Bjørnafjorden med sin store, lyse flekk, og vidare Smørklumpen i Suldal og i Vindafjord. – Floget Smørkleppen i Sørfold har grått berg med islett av mørke strimer som liknar «smurning» som sig nedover; det er likeins med Smørberga i Namsos og Smørkoven på Voss. Ved namn som desse bør vel nemnast at til gn. smjǫr n. svarar smjǫrr adj. «med smør i, feit».

Særmerkt for garden Smørberg i Tønsberg er lang lys utfjære, sml. Smørholmen i Ørsta og grågule massar ved Smøråa i Rauma. Fjella Smørbollen i Dovre og Folldal¹, haugen Smørdallen i Engerdal og snaubergformasjonen Smørkanna i Nordkapp repr.  konkret samanlikning, så òg snøflekken Smørkanna på Ånnstad i Moskenes. – Under eitt er det tale om flekkar og flater med variantar av farger, former og konsistens. I si gjennomgåing er Hoel sjølv inne på at ein del Smør-namn ikkje er eintydige, men han finn at mange av dei går på god jord, stor avling, godt beite og trivsel, som det frekvente Smørbotn (Eidfjord, og i Rødvendalen i Rauma), Smørdalen² og Smørhola, appellativet smørbeite o.fl. Vel nok hentar han dei beste av sine argument på det feltet frå svensk og dansk nemningsbruk, då med den fordel at han her får med da. smørsig som «udtryk for jordbundens fedme» (op. sit. 78), eller skal vi heller seie «sig av nærande væte»? Det er ei svært informativ sms. med smør-, for vel har namn som Smørbakken og det noko vanlegare Smørlia neppe likt opphav allstad, men smørsig synest iallfall å tilføre sæter-namnet Smørlii i Lom og to-tre stader i Nord-Aurdal framifrå meining, jf. ortofoto. Nemnast bør nok også grasmyra Smørvollen³ på sørsida av Aldra i Lurøy og sletta Smörvallen i Östersund i Jämtland og sistpå «de Smerwel» og «de Smorli»  på Shetland (Jakobsen 166).

Unemnt av Kåre Hoel er busetnaden Smørenge på Bornholm, som kunne likne aldri så lite på Smørnemyr vestom Smøreneåsen i Lyngdal, og på Shetland var Smernadal og Smerrin [smǝrǝn], de S.-rigs 'et frugtbart stykke indmark' som under vart plassert blant sms. på -vin (Jakobsen 166). Det siste treng ikkje vere feil, meir uklare verkar jo namna frå Lyngdal, jf. fær smurin «(om tørvejord) blød og fed» (Poulsen) så vel som Smørmyrene i Trysil. No er både Smørnemyr og Smøreneåsen smale og rette  myrsenkningar gjennom skog, og målførerett egdsk for smog er smau, her kanskje med tilføying av eit epeksegetisk -renne-, i sms smau-renne- > smørenne-?

Kultisk bruk av smør? 

Tankar om kultisk bakgrunn for Smør-namn har fleire vore inne på: «Omständigheter som tyder på kultnamn kan säkert påvisas bara i fråga om Smörklint, Lappo, Brändö sn, Åland. I de branta sidorna av klinten finnes två av naturen bildade fördjupningar benämnda Gubben och Käringen, och vid bärplockning har det ännu i slutet av 1800-talet varit sed att kasta bär i fördjupning-arna för att ha tur vid bärplockning» (KLNM XVI: 320, Åke Granlund). Kåre Hoel er òg inne på det kultiske og nemner beinveges ofring av smør til sola, som Ivar Mortensson⁴ har skrive om.

Tradisjonane sistnemnde ber fram, fortel greitt nok om ofring av smør til sola, men då knytt til husa på garden, ikkje til steinar i utmarka. Heller ikkje Kåre Hoel trur at «smørsteinar» eller «-berg» i nemneverdig omfang har med gammal solkult å gjere (op. sit. 84).

Nordom polarsirkelen, men òg på avstengte stader i sør er det ei årviss storhending at sola kjem tilbake, då ikkje avhengig av almanakken, men av lokal topografi. Offer av smør i den samanheng er meg ukjent, men i og med at gn. smjǫr n. også tyder «feitt» skal nemnast eit parallellresonnement, som går ut frå eit sitat: «Sjøsamene var glade i kveitehode. De kokte det, og ingen mat var så god som det. Derfor ofret de fordum kveitehode til offerste­nen (siæide). Deres avgud skulle få det beste de hadde. Saltet kveite-rav var også lyste­mat. De spiste den til suppe eller brød. De syntes at den gav velsmak» (Larsen: 18). Kveitehovudet blir også rangert i siste strofe av «Kveitevisa», nedskriven på Andøya: «Ja sei, d'e vel godt, men han e så tørr, og kolla på kveita går jamhøgt med smørr⁵» (kolla = gn. kollr «skalle, hovud», her: heilen i kveitehausen)⁶.

Vi ville tru at namn som Kveiteberget, Kveitehella og især Kveitesteinen = nordsam. Bálddesgeađgi fortel om gammal kult: Qvigstad nemner vel nok ein gammal kultstad med det namnet i Nesseby, også kalla Bálddesipmil «kveiteguden», men kult-stader har gjerne meir særmerkt form og meir individuelle namn enn Kveite-lokalitane, men det hindrar ikkje at namn frå sistnemnde gruppe med kvart er deskriptive nok, så som Kveithella i Lurøy (kveite-forma og kvit), vidare åsar og nes kalla Kveitsporden, fjellet Bálddoajvve «kveitehovudet» i Saltdal, og fleire.

Poenget med å samanlikne namna på Smør- og Kveite- er, at under påtrykk frå kristen misjonering hadde samane gode grunnar til slett ikkje å gå i høgmæla om kor offerstadene var å finne, dvs. røpe dei ved gjennomsynleg namnebruk. Vel blir det vågalt å jamføre eit flyttefolk med dei bufaste, men både jakt og fiske og bærsanking, slåtte- og sæterbruk gjorde også sistnemnde mobile,  og dersom ofring av smør knytt til aktivitetar utanfor buplassen åtte rom i førkristen norrøn tru, tør vi gå ut frå at også dei bufaste i kristen ettertid ugjerne ville snakke om kor eldre kultiske stader låg, men kanskje såg kyrkja gjennom fingrane med enkle folkelege skikkar av den art.

Om akkurat dette siste veit vi lite, men skal likevel ta med oss eit moment henta ut av nordsamisk namn- og nemningsbruk: smør heiter vuodja og vuoiddas er smurning: Med vising til Kåfjordelva i Troms fortel J. Qvigstad at «på elvens S-side er Vuoidas-gæđ'ge, n. Smurningssteinen. Det svetter enslags smurning ut av stenen». Her var det, som vi ser, tale om ein rasjonell observasjon, men om ein annan stad seier han – merk at čahca tyder «fjellovergang» o.l. – at Vuoiddas-čahca ligg ved riksrøys 270: «Her er Vuoidas-gal'lo  (smurnings-stenen) , en gammel offersten, se Wiklund, Ortnamnen, s. 53» (Qv. 1935: 35, 104). 

Offersteinen bar I det siste tilfellet primærnamnet, utan tvil, men på dagens kart finn ein berre igjen sekundærnamna Vuoiddasčahca og -jávri. Enten dette er tilfeldig eller ei, er poenget at av to svært så like stadnamn kan det eine vere deskriptivt og det andre kultisk. – Vidare den observasjonen at namn kan falle bort: Har noko tilsvarande skjedd med namneknippet Smørviki og Smørvik-nuten, Smørvikstølen og -tjønni i Vinje? Eller spurt noko annleis: Kven fekk namnet sitt først av Smørmyr, Smøråsen og Øvre/Nedre Smørtjønn i Lindesnes, der kanskje alle namna framleis er til stades?

Det gir grunn til undring at så mange lokalitetar heiter Smørsteinen, og 2-3 av dei skil seg ut: Smørsteinen utom Torsken i Senja seiest å likne eit smørstykke, i klivningen S. på Hadsel-sida av Fiskfjorden i Vesterålen rislar det alltid væte, og S. attmed Hølmen i vatnet Vinstre i Øystre Slidre låg nær ein lokalitet Sprekken (begge er neddemte no).

Kva form og ev. funksjon smørsteinane hadde er lite klarlagt, landet rundt; med kvart gav nok bergarten assosiasjonar med smør. Gards- og bruksnummer indikerer ikkje at dei har fungert som skilsteinar; nokre ligg i skog, usynlege på oversiktsfoto. Det ser ut til at dei kan delast i to kategoriar: Ein gruppe er desse som ligg i sjø- og vasskant, så som i Torsken, Hadsel, Steigen, Lindesnes (Sandøya) og Øystre Slidre. Andre ligg på stader der det var tungt å ta seg fram, sjå «Risikable farvegar til lands?».

På internett finn vi få foto av norske Smørstein-ar, til skilnad frå danske Smørsten-e: Dei sistnemnde er av høgst skiftande form og storleik, men store nok (ofte jordfaste) til å vere blikkfang i dansk landskap. Mange er delvis mosekledde og andre har djupe furer eller sprunger (sprekkar) der det iallfall i eitt tilfelle er gjort funn av myntar.  

Smiergohppi i Sør-Varanger, med ei rift eller renne. Smier- <norsk Smør- pluss sam. gohppi «bukt, rundvoren vik». Merk også «arr» og «hogg» i fjellgrunnen. Norgeskart.

Smør- om mudderbotn? For gardsnamnet Smørgrav på Øvre Eiker (Buskerud) lanserte Hjalmar Falk ei tyding «Sænkning fyldt med fedtagtig Mudder», og viste då til namn som Smørhol og til det frekvente Smørvika (NG 5: 255): Gode døme er Smørvika⁷ på Kapp, Østre Toten og ei i Bamble, men også Smørholmen i Søre Hærsjøen i Kongsvinger og i Bekslevatnet i Vanylven. Ei slik tolking gir òg meining for Smørnes (Bygland og to stader i Åmli). Andre lokalitetar det høver for er Smørberget i Orkland med myrtjønner attmed, for  Smørbotn og i Kvam, for Smørgrø i Rollag og Smørheia i den nye Heim k. Vidare òg for Smørnes i Bygland og Smørnuten i Vinje med gjørmetjønner oppunder, Smørtjønn i Tinn, Smørvadet i Dalselva, Rana og halvøya Smørøyno, Suldal. Smørbekken i Tolga renn gjennom myra Smørbekkfloen og endar i den ovgjørmute Smørbekkhåen, ei vik i Langsjøen.

Illustrerande i samanhengen er tydingsnyansar av verbet å smørje: Fotty o.l. blir (inn)smurde med smurning el. sverte, men blir noko tilsmurt el. oversmurt, er det tilgrisa. Sml. ty. schmierig og holl. smerig ds. og got. smarna «smuss, ureinske». 

Pyttar og tjønner kalla Smørøyet el. -auga, -auget finst det ei mengd av, og vi føyer til Smørdupl i Rollag og Smørduppen i Flå attåt ei mengd små Smørtjørner og -tjern, dei fleste på austnorsk område. Alle slike namn går på små vassamlingar, ofte med brem av gulbrun myr. Tidt vil ein tenke på «mudder», nokre med så mykje grums at Smør- i tyding smøra(st) «bli til smør» sviv for tanken. Interessant her er sørsam. smïrredh, smorredh, smurredh v. «breste, yste seg, felles ut, skille seg», vel lånt frå nordisk og deskriptivt nok, men ikkje påvist i sørsamiske stadnamn.

Eitt av to Smørnes i Åmli. Sml. gotisk smarna: ureinske. Norgeskart.

Smør- om flekkut fjell? Island har Smörfjöll «et større, brungult, med snepletter rigt utstyret fjæld» (Hoel 83). Det er på liknande vis med ei lang rekke norske høgder og fjell, dei ter seg i fargerik, «flekkfull» bunad alt etter årstid, så som Smørberget i Orkland og haugen Smørdallen i Engerdal, likeins Smørheia (spettut) i Kristiansand, Smørknatten i Drangedal, Smør­skora i Bjørnafjorden og Smørstakken i Modalen. «Storflekkut» er både Smørfjellet i Selbu og Smørskornova i Askvoll, men Nørdre og især Søre Smørhylla i Vestnes har store, samanflytande flater med urd. Smørkollen i Bjørnafjorden har ei diger, lagdelt  gråbergflate med skråhogg i. Elles framstår nokre av fjella slik at det harmonerer med sørsam. smeagredh «føreforhold om høsten med små snøflekker og barflekker om hverandre (da det er vanskelig å se hvor reinen går)», sml. då også smagran «(marken er) dekket med snø her og der, men ellers snøbar» (Bergsland og Magga: 279). Begge  presise termar, men dessverre passar dei berre for enkelte «Smør-høgder».   

Smørkollen i Bjørnafjorden – samanlikna med Smörsten i Skärgårdshavet, Hangö, Finland (under).

Namnet Smörstacken -Smørstakken er òg funne i Sverige og Danmark, knytt til skjer, steinar og holmar, utlagt som «liten kullig holme» o.l. Historisk er «Smørstach, en ö, nämnd i Samlinger til dansk historie» (Lundberg 207). Smörstacken som skjernamn er knytt til ein «uppseendeväckande välvd bergformation», dertil om «ett stort block som tjänstgör som häradsmärke» (Lindroth 29), men usagt kor, i Sverige.

Kåre Hoel spør «hvorfor nettopp Smør- inngår så ofte i sammensetning med ordet og høgdenemningen stakk?» (op.sit. 85) og sluttar seg til Evald Lidén, som rekna med at eit nordisk appellativ smørstakk «upplagd smörhög» el. «smörklimp av rundad form» har vore til⁸. Det kunne høve godt for fire avrunda holmar og skjer i Västra Götaland (uklart kvifor det også er namn på eit par svenske og danske fornminne), men passar litt ujamt for norske Smørstakk-namn. Hoel o.a. viser til parallelle sms. som høystakk og torvstakk, men kvifor vart holmar og skjer samanlikna med noko så særmerkt som «oppsats av smør», når vi knapt finn døme på tilsvarande bruk av høy- og torvstakk?

I alle fall to av dei svenske Smörstack-ane ligg i «fågelskydds-områden», og *smør = ureinske, fugleskit verkar vel så sannsynleg, sml. da. smøre “(oftest: langagtig) plet, mærke, fremkommet ved berøring med fedtstoffer ell. (i al alm.) smuds, snavs; ogs.: udtværet masse af et blødt, klæbrigt stof”, meir overført også noko som “minder om en udvisket, udtværet klat ell. stribe” (ODS). I tilsvarande tyding også eng. smear v. kline, klatte utover (med noko feitt el. klebrig el. anna som lagar flekkar), jamfør ags. smierwan, glhty. smirwen “smøre, salve”. Med så jordnær vinkling blir sv smörstack snarare synonymt med gödselstack lik gödselhög (Vogt).

1600 år gamalt smør på Arkeologisk museum i Stavanger. 

Det ser elles ut til at flekkut berg-grunn i ikkje få tilfelle har motivert valet av namn og då uavhenging av årstid: Osen av Smørelva i Vågan er litt grumsut, men ligg under ei fjellside med spettut, lys berggrunn, og liknande karakteristikk høver for Smørhavnen i Alver, Smørvikane i Øygarden og Smørvika i Aure, Bømlo, Flatanger, Giske, Gulen og Namsos Like fullt kan vi også “rubrisere” Smørvik-ane etter andre kjennemerke, meir om det seinare. – Lagdelinga i fjellgrunnen i Smørkoven i Aurland og Smørskor i Kvam minner om storkna lava, så òg fjellgrunnen i i Vuoiddasvuotna i Gamvik, sms. av sam. “smurning”+”fjord”. 

Smørknatten, Drangedal. Norgeskart.

Smørbringa i Lebesby. Norgeskart.

Smør- nytta om tronge passasjar til sjøs?    Hovda nemner i sin korte artikkel i KLNM at Smørsund i Fister i Ryfylke er trongt å kome igjennom, og at det same gjeld sundet Smørdrag i Eidanger, Telemark – utan at han lanserer noka tolking i den samanheng. Her bør skytast inn at Smørsundet i Sveio er av akkurat same art, Smørsundet i Grimstad er trongt på to meir avgrensa punkt, og Smørsundet i Birkenes éin stad. Fenomenet er langt meir utbreidd enn som så: Der er like tronge smotthol gjennom eller tett innmed Smørholmen i Lindesnes, Hustadvika, Smøla, Frøya og Rødøy. Smørhavn i Bremanger er ovtrong og sundskoren, Smørsund i Ulvik er meir ein lang djupål i eit grunt farvatn, og igjennom Smørbøen i Meløy går ei smal renne. Vi skal heller ikkje gløyme at den poseforma Smørfjorden i Porsanger har uvanleg trong opning mot havet (men inst i botnen er der også mykje mudder).
Same namnekategorien er òg Svale Solheim inne på: «Langs etter ferdslevegane finst det ei mengd lokalitetar med Smør-namn, og dei ligg ofte såleis til at det var farleg å fara der».  Han nemner både namna Smørholmen og Smørstakk, likeins det færøyske Smørnøs, men framfor alt namnet Smørsund, både som namn på det tronge innlaupet i austerleia inn til Grimstad og det kronglute tronge Smørsund inn til Viksefjorden litt nord for Haugesund, vidare Smørsund alias Smalsund mellom Randøya og den vesle  Kvaløya, i Ryfylke: «Ein gamal fiskar frå Randøy forklara Smørsund slik at folk i si tid vel hadde 'pynta' på namnet av di det var så vanskeleg å koma fram der i sundet». Solheim oppfattar namn på Smør- som godnamn eller -nemne, noko folk tydde til for å blidgjere maktene i naturen. (Solheim 138fff).

Hogg i fjell og strand?                 

Korleis er namnebruken framfor å forstå? Usannsynleg er at slike lokalitetsnamn har med smøring å gjere, då heller eldre da. «en smøre»: «(især langagtig og ikke særlig  dybt gaaende) saar (spec. frembragt af (hug)vaaben)», «skramme, ... (langagtig) ar» (ODS), i anna forklaring: da. smøre «schmarre, hiebwunde, schaden, verlust ... von dem mnd. smurre «streifen, riß, schramme» unter einfluß von nhd. Schmiere «prügel» ... umgebildet. Mnd. smurre ist eine ablautsform zu smarre = nhd. Schmarre «schramme, streifwunde, hiebwunde». Da nhd. dial. schmarbe (von *smarwó) in derselben bedeutung haben, so scheint verwandtschaft mit Schmiere wahrscheinlich, indem aus «bestreichen» sich «streifen» entwickelt hat» (Falk und Torp).

Smørhavn i Bremanger. Norgeskart.

Smørstabben med Storklova, Grøtfjorden i Troms. Norgeskart.

Smørglova i Lindesnes. Norgeskart.

dybt gaaende) saar (spec. frembragt af (hug)vaaben)», «skramme, ... (langagtig) ar» (ODS), i anna forklaring: da. smøre «schmarre, hiebwunde, schaden, verlust ... von dem mnd. smurre «streifen, riß, schramme» unter einfluß von nhd. Schmiere «prügel» ... umgebildet. Mnd. smurre ist eine ablautsform zu smarre = nhd. Schmarre «schramme, streifwunde, hiebwunde». Da nhd. dial. schmarbe (von *smarwó) in derselben bedeutung haben, so scheint verwandtschaft mit Schmiere wahrscheinlich, indem aus «bestreichen» sich «streifen» entwickelt hat» (Falk und Torp).

Det er då ikkje einast tale om striper, men også risper, rifter, skrammer, streifsår eller arr etter slike, flenger, hoggsår så vel som sprunger, kliver. Å oppfatte namna i lys av dette kjem litt uventa på, så det ligg nær å ytre eit kontrollspørsmål: Stemmer det for mange Smør-lokalitetar? I høg grad, det artar seg som ei aha-oppleving. Nemnast kan Smørdokk Vindafjord (dalsøkk under hogne stup), Smørglova Lindesnes, Smørhatten Ørland, Smørhaug (hoggen hammar) Ullensvang, Smørklaven Namsos, Smørkollen Øystre Slidre, Smørknuten (djupt hogg) Eigersund, Smørnut (fleire djupe hogg) Etne, Smørskardet Ullensvang og Ørland, Smørskardalen (lang og smal og hogg på sidene) Suldal, Smørskarsknuten (djupe skard og talrike små hogg) Flekkefjord. Irregulært så å seie er Smørskjerodden i Jøssingfjorden i Sokndal, der «neset» berre er ei urd med kantstein i sjøkanten, utan noko eigentleg skjer: I den sprukne fjellgrunnen ovanfor er eitt særleg djupt hogg: altså smøre + epeksegetisk skjer n. «kutt, snitt» (NO 9: 1551)? Vi tør rekne Smerhellarklypa i Vinje med til same kategorien, trass i avvikande uttale, sml. Smertu. – Namnet Smørbotn finst fleire stader, med skiftande tyding kan det sjå ut som, men den i Vik i Sogn og Fjordane ligg vest og ned av sundhogge fjell.
Nordpå fell det oss i auga at den i og for seg fint avrunda Smørstabben i Grøtfjorden i Troms er skamhogd av den mektige Storklova, og just det same kan seiast om hogget i kanten av Smørbringa i Lebesby. – Færøyske fiskarar kalla ikkje Kalsoy med rette namnet, dei sa Smørnøs. Det kan lyde som eit godnamn (Solheim 129,139,170), men kan også forståast topografisk: Øya er forma mest som ei klubbe med runda hovud i sør. Klubbeskaftet tøyer seg langt og smalt nordvestover, som ein kam med «hakk» i form av elleve små tverrdalar på rekke og rad (fær. nøs tyder også «odde, skag»).
I denne gruppa har også dei norske Smørstakk-ane sitt rom: Smørstakken på Hitra er ein lang og humput bergrygg med talrike «hogg» på nordsida, og holmen Smørstakk i Karmøy har i norde enden ein høystakk-liknande hump, men han er òg delt av ei djup klive, ulikt dei svenske lokalitetane. Fjellet Smørstakken i Modalen har ei djup kløft mot sør, fjellet med same namn i Vaksdal⁹ er ein kolleforma topp tett ved det ovdjupe Smørstakkgjel. I fjellet Smørstakken i skilet Gjesdal-Sandnes er det skarpe bergkantar med tverrhogg i, og lengst sør på Rennesøy denoterer Smørstakk ei bratt strand som har ei kløft mot aust og to djupt inngåande mot nord (Kastdalsskaret, Rosejuvet), slik at Smørstakk like snart kan ha denotert den runda fjellnova som no heiter Hælen.
No har både Haugesund og Karmøy har ein nut resp. holme som heiter berre Stakk; i Værøy har same namnet fått denotasjonsendring og gjeld nærmast ei bratt side nedi Måhornet, medan den primære «stakken» lar seg peile inn via sekundærnamn. Usms. «stakk» er i det heile vide kjent, ikkje berre om (høy)stakk, men òg om «hohe klippe im meer» på Island, Færøyane og Hebridane (de Vries). I Noreg har vi òg nær ei tylft åsar, haugar og nes ol. kalla Stakken, så gn. stakkr nytta usms. var ein produktiv term. Også i Sverige er stadnamnet Stacken frekvent, men visstnok ikkje såleis i Danmark.
Smør- om andre variantar av kliver og hakk?  Kåre Hoel startar sitt oversyn med å nemne at gardsnamnet Smjǫr- el. Smörþúfa finst tre stader i Østfold, i Skiptvedt, Kråkerøy og Hobøl. Litt seinare fortel han noko som er overraskande (s. 91): «Ikke på noen av stedene har jeg kunnet finne noen tueformet lokalitet (høgd, haug, berg eller stein) som kunne tenkes ha vært navngivende». Kan dette kome av at han ikkje hadde gode nok kart å hjelpe seg med? Smertu i Kråkerøy (Fredrikstad) har ei markert utsparing på nordsida, og bruket Smerta (< *Smjǫrþúfa?) ved Ødegården i Ski, no Nordre Follo har liknande på norde sida. Det har òg Smertu i Hobøl, endå haugen der er meir nedbygd. For Smertu i Skiptvedt gjeld at garden kan ha namn frå ein nærmast totoppa hump 200 m nordvest for gardshusa. Hoel hallar til at buplassnamnet Smertu < *Smjǫrþúfa er metaforisk-humoristisk, at buplassen var som «ei tue der det var godt å sitte» (s. 92), men ut frå det karta fortel, kan det ha like mykje for seg å sjå nærmare på dei nyss nemnde innskjeringane.
Smør- kan i forlenging av da. smøre og mllågty. smurre kallast «rift, klive, hoggsår»:   Per Hovda (op. sit.) tenker at gardsnamnet Smørstad på Vestre Toten kanskje inneheld eit personnamn Smjǫr, men dagens kart viser at lendet kring Smørstad både på Østre og Vestre Toten er temmeleg småkupert og på siste staden bortimot sundhakka.

Pga. riftene kan grunnen kring Smørbergtjønna i Surnadal naturleg kallast smørberg.  Norgeskart.

Korleis kvist i rekved eller i gamle tømmerveggar ter seg når det som var lausare ved er tært bort, veit dei fleste, og mange av oss har høyrt ei gåte om hoggestabben: «Kva er det som står i bondens gård og har fleire sår enn hunden har hår?» Med slike bilete i bakhovudet skal det inviterast til eit kringsjå der topografien har ordet: Smørbergan (sprukne) Hasvik i Finnmark, Smørberg-tjønna (i sundsprukke fjell med vatn i søkka) Surnadal, Smørdusk (haug i opphakka fjell) Utsira, Smørelva (i sundhoggen fjellvegg) Norddalen, Smørfjellet (berg-«striper» og tverrhogg) Holtålen, Smørgrovberget (med bekken Smørgrova) Lom, Smørhatten (furer og tverrhogg) Hitra, Smørklubben (skjer) Vågan, Smørklepp (minner om Smørbergan) Lærdal, Smørknuten (berg klivna i rute­mønster) Sokndal, Smørnes (fleire korte kliver) Ullensvang, Smørnut Etne, Smørskor (flate i sprikkfjell), Smørskorane (hylleforma slette, stup under og over) Kvam, Smør­skåra (ei liknande) Lindesnes, Smørskredene (rifter i hardt fjell) Ørsta, Smørstabben (skjer) Bjørnskinn og Givær, Smørstakken (i skilet Gjesdal – Sandnes), Smørstakken (sprukke berg, snøflekkar) Modalen, sist Smørtørne Voss og Smørvika Sør-Varanger, begge med fjellgrunn med sprunger på kryss og tvers.
Smørstabben i gl. Bjørnskinn hd. på Andøya skal få nokre ord til: Det er eit svart, litt høgvore skjer tett ved land på Åknes. Det kan «kjerne» godt kring Smørstabben når det er noko sjøburd, men vel så viktig er nok at skjeret har eitt djupt og fleire mindre  hakk tvers over. Etter sjøkartet er området innafor grunt, men folk var nyss var at ein spekkhoggar sumde på innersida, så attkipp frå land kan nok òg gjere seg gjeldande.                               

Smørstabben på Åknes, Andøya. Foto: Finn Myrvang.

Smørbøen i Meløy er nemnd: Ein med same namn ligg tett aust for Kunna i Flakstad, kloss i land, og kanskje går der ein djupål imellom. Tungsjø står på av Vestfjorden, og Jan K. Myrstad opplyser: «Enten eit rosande namn, av di bøen er særs rik på småsei og sild om sommaren, eller eit godnemne av di han er livsfarleg. Folk har sett livet til her, visste far å fortelje». Altså Smør- om god tilgang på sild o.l. – eller varsku om at   bøen uventa kan bryte og gjere skade? Jf. også ty. Schmiere «dengsle, juling»¹⁰ osv.
Smørvika er eit særs vanleg namn, vi har over dusinet slike på sjøsida landet over, og Smørbukta (med gulkvite berg) i Indre Fosen kjem i tillegg. For lokalitetar i ferskvatn som heiter så, ligg det nær å tenke på smør i tyding ureinske (mudder, gjørme), men det høver langt dårlegare for Smørvika-ne langs norskekysten, for dei blir uavlateleg reinvaska (då med unnatak for Smørvika i Bamble), endå vel enkelte kan ha mørkare botn enn andre. Her er heller forma typisk, det gjeld både for Smørvikane i Øygarden og for Smørvika i Aure, Flatanger, Giske, Namsos, Åfjord o.fl., som er «hogne» inn i berget som breie utsparingar, iblant noko avrunda, sjeldnare assymetriske. Smørvika i Bømlo og i Gulen er for sin del så djupt inngåande og tronge at dei minner mykje om smørsunda vi alt har vore inne på. Gode beite finn vi knapt i eller innom Smørsund-a eller Smørvika-ne på kysten (jf. Hoel 80). Her er garden Smørvika på Dønna og den eine Smørvika i Namsos unnatak, men også desse kan kallast avrunda utsparingar. 

Risikable farvegar til lands? Hoel hallar til å oppfatte namnet Smørbrekka¹¹ og det endå vanlegare Smørkleiva som rosande meint (op. sit. 81). Her kan nemnast, at ved sætra Smørbekk i Seljord går ein bratt stig nord- og oppover den tronge Smørbrekkdalen, og Smørbrekknuten i Sokndal har òg ein stig, gjennom eit trong skard. Ved Smørbrekka i Lund er òg skard, men då utan innstipla stig, medan Smørbrekkena i Voss ligg under ei djup kløft. Ganske bratte  er også stigane over Smørlibrekka, Rubbestad i Tranøy. – Smørkleiv i Aurland har ein ovbratt stig i kanten av ei djup kløft, medan Smørkleiva i Årdal er eit fjell med djupe kløfter på austsida. Smørkleiva i Hyllestad og i Eidskog er nesten kløfter i seg sjølve.  Smørkleiva i Aurskog-Høland og især i Hjelmeland går i sikksakk, det gjer òg kleiva under Smyrlihøgdi i Flå¹² (Buskerud) og likeins den ved Bogstadlia gard i Lindesnes.
Å sjå på slitsame passasjar som noko positivt må ha lege fjernt, og Hoel nemner sjølv eit islandsk appellativ smjörbrekka «den øverste Del av en Skrænt, man gaar op ad ...     overført: den siste Anstrængelse». Dette kan gje assosiasjonar til smøre om «schaden, verlust» og det ikkje uvanlege bakke-namnet Hestsprenga. Så – med mindre det å bli margsveitt også vart kalla *smørsveitt – var vel ei «smørbrekka» eller «ei smørkleiv» ein stad der det var mange staup i vegen eller bratt eller glatt. Ein kan spissformulere: På visse stader kan det gå som smurt å misse fotfestet.

Om gardsnamnet Smørstein i Holmestrand fortel Holmestrand kommune på si heime­side: «De eldste sporene etter ferdsel i Angers Kleiv er flere hulveier som fører ned mot sjøen ved Smørstein». Fleire av Smørstein-ane ligg på like vridne stader, som den i Tunvaldskaret i Sunnfjord eller den ved Bogstadlia i Lindenes, så vel som ein i Gran kommune. Det kan likevel hende at ein del slike namn fortel om sjølve fjellgrunnen: Akkurat i Smørsteinvika i Steigen er det lange kliver i berga ikring, og Smørsteinen på Sandøya i Lindesnes er ei avrunda bergnov med ein klove i. Derimot kan det vere at toppflata på Smørsteinen ved Bogstadlia i same bygd har eit særskilt fargemønster; det er iallfall lange, lyse render i fjellflata ved Smørstein sæter i Ullensvang. I nokre tilfelle kan folk i ettertid ha omtolka slike namn i den lei at det måtte vere tale om ein frittliggande (frittståande) stein på staden, det vere seg ei flytteblokk eller anna.                            

Smørvika i Gulen ser ikkje mykje gjestmild ut. Norgeskart.

Kva er ein smørbekk? Smørbekken heiter ein kjeldebekk på søre Bø på Andøya, ved den tidlegare buvegen i fjellfoten. Kjeldevatnet rann i grøfter langs innmarka, nedover til eit gardsbruk der eg meiner å hugse eit brynnhus. Like etter 2. verdskrig la folk inn vatn rett frå kjelda, og med åra kopla heile åtte andre seg til, vatnet var brukande. Dette er nemnt med tanke på at Kåre Hoel òg fatta interesse for Smørbekk-namnet (op. sit.79): Han samanlikna det og liknande namn med båhuslensk Smörkällebäcken, «bäcken från en smörkälla» og like eins det båhuslenske Smørkälledalen «en dal med flera småkällor, som alltid håller vatten». No er ikkje namnekategorien avgrensa til Båhuslän, for i søre Sverige har dei Smørkällan fem stader til, ja tilmed Shetland har Smorkelda «kilde, hvori fra gammel tid nykærnet smør er blevet udvasket (Jakobsen 117).
Tilsynelatande mindre relevant i samanhengen blir det danske naturnamnet Smørbæk Hole i Åstrup sokn i Haderslev hd.: «kløft, gennem hvilken der formodentlig tidligere har løbet en Bæk», men som vi allereie har sett, er der nært samband mellom Smør- og «kløft». Smørholet i Skien, Oslo, Rendalen, Indre Fosen og Nærøysund er kløfter, og det same gjeld klart nok den *smørhola som inngår i namneknippet Smørhole-li, -elvi og -fossen i Årdal. Det ser då ut til at hovudleddet er epeksegetisk nokre tilfelle, men ikkje der «smørhola» er eit grasgrodde søkk med beite (Smørhola i Vefsn er eit bre-søkk med misfarga snø). Men så tilbake til smørbekk-ane:

Det har undra meg at folk frå det gamle bygdetunet på Bakkan, nedmed sjøen på Bø på Andøya, skulle hente vatn til smørvasken i Smørbekken, så påfallande langt ifrå? Då måtte dei bokstavleg gå over bekken Bøelva (der det rett nok ikkje alltid var gulle reint vatn) for å hente nettopp – vatn. Kjelda renn ned mellom husa på søre Bø, men busetnaden der er ikkje historisk gammal, og dessutan finst namnet Smørbekken også på Åse og på Sellevoll i Dverberg, knytt til bekkar i endå meir upraktisk avstand frå gammal busetnad, så det er litt vanskeleg å tru på smørvaskteorien. – At Andøya har heile tre smørbekkar er noko spesielt, men namnet dukkar òg opp på Ellstad i Borge.
Det er som regel små bekkar som kjem opp av marka som kjelder og renn eit stykke og så berre forsvinn. I mangel av eit betre ord kunne eg kalle dei for «markkryparar», for det er berre så vidt du øygnar eit bekkefar, slik det òg synest vere for småbekkane kring Smørhaugen på Straumøya i Bodø og kring Smøråsen på Lund sørvest på øya Alsten. Ukjend er kartplasseringa til Smørbekktjønna på Viksås på Vega.

I Inderøy finst eit par Smørbekk-ar, og Surnadal og Kvinesdal har éin kvar. Eigersund har Smørkjeldmyra, og Smørbekkstean i Tvedestrand er noko liknande, og i utmarka kring sætra Smørbekk i Seljord piplar òg små bekkar, men der dukkar det avvikande  namnet Smørbrekkdalen òg opp¹³. – I myrane oppunder Smørsteinslii i Bykle ser ein eit mylder av småbekkar og pyttar, Smørbekkmyra i Åmot har fleire ørsmå sik, like eins Smørbekkmosen i Marker. Smørbekken i Sør-Odal og i Grue er interessant nok avsett på kartet berre med namn, utan «vassfarmarkering» i blått, og bekken i Borge i Lofoten manglar begge delar.  Smørtjørna i Lillesand er spesiell ved at talrike renner frå myra omkring fører ut i tjønna, utan å vere markert som vassførande.

Det bør elles ikkje gløymast at Snåsa liksom Andøya har heile tre Smørbekk-ar, men dei er mange hakk større: Mest som ei elv er Smørbekken som samlast frå eit mylder av kjelder på Andorfjella og fell ut i Andorsjøen via eit djupt elvefar med mykje stein i. Den andre Smørbekken renn frå Lomtjønnin ut i elva Imsa og lagar ei djup kløft to stader i sitt far, ein tredje grev seg djupt ned før han fell ut i elva Luru (Låarte). Desse «atypiske» Smørbekk-ane grev seg altså ganske djupt ned over lange strekningar, ein kan vel forstå namna i lys av det.
Når det gjeld hovudgruppa av Smørbekk-namn, har ikkje no. smøre < gn. smyrja eller smyrva v. tydingsnyansar som hjelper, men engelske motstykke er smear v. «obscure the outline of», som nomen synonym til smudge «a blurred or smeared line or mark» (Fowler). Kan eldre skandinavisk ha hatt tilsvarande uttrykksmåtar?

Meir forunderleg er skotsk smoor/smuir v. «choke for air; extinguish» (kjøve; slokke o.l.), også nytta som adjektiv: «obscure, indistinct; not clear», «hidden, remote from observation» (Graham). Det svarar på lag til eng. smother «kjøve, kvele», òg: «dekke eller skjule heilt», mleng. smorther, av same stamme som gleng. smorian v. «kjøve,  kvele». Det er relevant i samband med Smørbekk-ane sine karakteristika og svarar òg til no. kjøv og kjøve, då ikkje berre om issvull og tilstopping, men òg om dammar og mudder, dy (NO 6: 441-442).

Det ser ikkje ut til at smoor/smuir finst som førsteledd i skotske stadnamn eller namn frå norrøne utbygder (utmerkinga Butter- er i alle fall sjelden i skotsk namnetilfang). Ev. ordslektskap med Smør- blir då usikker, men like fullt nemneverdig, for som det alt er sagt, kunne vi tillegge da. smørsig¹⁴ ei tyding «sig av nærande væte», og somme Smørbekk-ar er lite meir enn sike, andre er avsette på karta utan markering av vatn(!)
Smørbekk om eit sike som «smører» uttørka jord så ho ber grøde kunne gje meining, for dyrka område, men smørbekkane er oftast å finne i utmark. I og for seg er det fullt tenkeleg at slike bekkar kunne føre vatn som hadde «fedtagtigt, iriserende Udseende» (NG 2: 21 og 3: 30, Hoel: 79), les Smør- = smurning, men det talar imot at sms. som t.d. *smørdam, *-demme, *-dike, *-fen eller *-floe alle er ukjende stadnamnelement.     Namneflokken Smertu, Smerta kan reise spørsmålet om dei talrike Smerud-namna på Austlandet går på smed-aktivitet, slik synet har vore, eller berre på «smørbekkar»?Vanskeleg å vite, for den som smed var trong vatn, mykje vatn. Ein kan også undrast, endå det verkar usannsynleg, om Smør-<Smer- kunne oppstå av gn. smær(r)i, komp. av smár «liten»? Ikkje berre seier vi smågut og småjente, men vi finn også Smådalen og Småbekken mange stader, endå det nok iblant berre er ei omtolking av Smog-.

I alle fall tyder ingenting på at smørbekk- kan ha oppstått av *smaubekk,*smogbekk.  Andøya har som nemnt Smørbekken tre ulike stader, men Smogbekken midt på øya kjem ned frå fjellformasjonen Smoget |'små:ge|, og desse bekkenamna er aldri blanda saman. Heller ikkje grev Smørbekk-ane seg ned i smog (anna enn i Snåsa!), dei renn under jorda over lange strekningar, då i beste fall synlege ved at skogrøst (-ruster) har grodd opp langs bekkefaret, når lendet elles er skogfattig.

Eit langt sjeldnare namn enn Smørbekken er Smørelva: Den i Vågan i Lofoten er kun ein bekk som renn ut i ein litt grumsut os, men alle «spettane» i snaue fjellet mot aust er nok større blikkfang i dette tilfellet. Smørelva i Osen i Nord-Trøndelag skjuler seg under eit «bed» av laus stein og fortonar seg som eit arr i landskapet. Elva med same namn i Ålesund k. er nokså usynleg i første del av sitt far, sml. Smørbekk-ane, medan ho i Norddalen (er no del av ein større kommune med det byråkreative namnet Fjord) «slørrar» vidt ut i oppsplitta, lagdelt flogfjell og kan minne om eit gapande sår.

Smørblindo heiter ein bekk i Eidfjord, som dukkar opp i den nedste enden av ei djup fjellkløft og spreier seg litt på berget nedanfor. Namnet fortel truleg at bekken renn i blinda (blindt, usedd) i smøren (fjellsprekken) før han kjem til synes? No finst det eit  utolka persontilnamn gn. smjǫr-blindr adj.: I fall det hadde med smjǫr- = butyrum å gjere må vi sjå bort frå det, men kanskje hadde vedkommande tilnamnberar for vane å knipa att auga så dei berre vart som to sprekkar?

Smør- om steinstrødd terreng? Fjell (berg) kan bli så oppsprukke og sundsprengt at flisberg er karakteristikken som er mest dekkande, t.d. for Smørbergan på Sørøya i Finnmark (Hasvik) og Smörberget i Luleå, Norrbotten. I tillegg kjem Smør-namn som denoterer landskap som er rikt på               

Over: Smørelva i Osen i Nord-Trøndelag er unekteleg eit arr i landskapet. Norgeskart.

stein, men der det ikkje lenger er tale om naturleg avgrensing slik som i urd eller mòl (strandbanke av rundstein), men diskontinuitet: stein er strødd vidt utover. Døme kan  vere Smørdalen i Sirdal, Smørgrøvetjørna i Etne og (søre) Smørhylla i Vestnes. Endå meir slåande er det for Smørskjeret i Kinn. Skal ein her tenke verbalt: smurt (utover) = strødd, eller nærmar vi oss smol (smøł) n: noko knust, smular (NO b 10: 612, sml. NoSt, Smøla)? Alternativet er sam. smierru adj. «sprø; skjør; smuldra», som i alle fall må vere relevant for flisberg.                                          

Smørskjeret, Kinn. Norgeskart.

Finst smør el. smøre som usms. stadnamn? Om namn med Smør- som førsteledd seier «Norsk stadnamnleksikon» mellom anna: «Slike namn kan ha høg alder, såleis er Smørvi ei nedlagd seter i Luster, kanskje sms. med –> vin». Her er det vel, med god grunn, sett bort frå at smørvi òg er dativ av gn. smjǫr «smør», då ordet brukt som stadnamn i slik form er usannsynleg, men det kan nok seiast at slik Smørvi framstår på ortofoto, er det like tenkeleg at sisteleddet -vi er avkorta form av vide f. «søkk, senkning i lendet» (NO 12:1030, Voss). Bekkenamnet Smørskåla tett ved kan vere smørskòla i tyding «-skyljing, -vask» (Ross, Hardanger), sjølv om elva har djupt nedskore bekkefar lenger opp i fjellet. På vollen i Smørvi ligg elles to store steinar attmed kvarandre, ikkje namnsette.

Eit namn som liknar Smørvi finn vi på garden Nepstad i Lyngdal, der eit uslett jorde tett ved ein stig kalla Smoie ber namnet Smøre. Dette er unormerte former, så det tør vere uvisst korleis første namnet blir uttala, men i alle fall i «terrengkontekst» skulle smøre om klove, kløft vere litt meir sannsynleg enn smør om god jord. Når Lyngdal som før nemnt også har Smøreneåsen, Smørnemyr, liksom Sirdal har Smøreholet som namn på ei myr med ein pytt, aner ein at det er fort gjort å forhaste seg.   

 Samandrag: «Det dunkle namneleddet Smør-» er eit sjølvstendig arbeid, men utgangspunktet var Kåre Hoels artikkel «Navn på Smør-» frå 1983. Han fokuserte på at smør arrangert i form av smørkoll, smørslag(e) o.l. vart nytta til pynt ved festlege høve i gardbrukar-samfunnet. I samsvar med dette går talrike stadnamn med utmerking Smør- på gode beite, god jord og stor avling, velstand og allmenn trivsel – og i forlenging av det har mange lokalitetar med grågule lyse flater og flekkar fått utmerkinga Smør- i namnet.

Ein finn likevel at det er meir usikkert kva Smør- står for i namn frå ugjestmilde fjell- og kyststrøk, endå ein der har den fordelen at ortofoto gir god oversikt. Vanskelegare der oppdyrking, hus- og veghusbygging, skogplanting, regulering av vassdrag o.l. har skjedd, for ikkje å nemne klimaendringane med rask tilgroing av tidlegare opne flater.

Fokusering på Smør-lokalitetar der hovudleddet er eit ord for klive, klove, kløft eller andre slag innskjeringar, deriblant vikar, fører til den konklusjon at det ikkje kan vere tale om smør (butyrum), men eit anna ord som må svare til da. smøre «sår, hogg, rift» nytta overført om landskapsformer. For denne kategorien er epeksegetisk tilføying av -glova/-klova, -grava/-grova, -hola, -holet og -skardet vanleg, for så vidt også -dalen om særs tronge, lange skard. Treleddsnamn som Smørkleppdalen kan òg nemnast, på line med Smørhellerklypa, Smørkleppjuvet og Smørstakkgjel. Elles varierer den mest sannsynlege tolkinga av utmerkinga Smør- mykje, same kva hovudledd vi sorterer på, dvs. uavhengig av lokalitetstype. Tydingsspektret blir elles breiare straks vi jamfører utmerkinga Smør- med eng. smear, som ikkje slik som i norsk straks gir assosiasjonar med «smør» som vare, men òg kan gå på smuss, ureinske og flekkar. Her hadde også dansk parallelle uttrykk.
Artikkelen baserer seg på eit stort namnemateriale, med hovudvekt på utmarkområde. Enklast ville vore å bruke berre nokre få døme, og så presentere konklusjonane, men det kunne vanskeleg framstå som ein tilfredsstillande presentasjon.

Uvanleg er å ty til dansk og engelsk for å tyde namn i norske fjellheimar og kyststrøk, men Smør-namna over heile vårt land er utan tvil eldgamle, og vi får ikkje gløyme at eingong var avstanden mellom norrœna og dǫnsk tunga på begge sider av Skagerrak og Nordsjøen mykje mindre enn i dag.

Smørbukken som namn på haugar og åsar er kjent frå Balsfjord og Sørfold (ovanfor), men også frå fleire bygder på Austlandet. Av gno. buðkr «dåse, øskje», sml. sv. burk (sjå F&T, boddike).

Litteratur: 

Álgu-tietokanta, Etymologische Datenbank für die saamischen Sprachen. https://kaiono.kotus.fi/algu/. Lese 2021. 

Bergsland, Knut og Magga, Lajla Mattsson 1993: Åarjelsaemien-Daaroen baakoegærja – Sydsamisk-norsk ordbok. Oslo – Kautokeino. 

Falk, H. S. und Torp, Alf 1910: Norwegisch-Dänisches etymologisches Wörterbuch. Kristiania. [2. Auflage 1960. Oslo - Bergen]. 

Fowler, H.W. & F.G. Fowler 1995: The Concise Oxford Dictionary of Current English. Ninth Ed. by Della Thompson. [1. utg. 1911.] Oxford. 

Graham, William 1978: The Scots Word Book. Edinburg. [First edition 1977.]. 

Hoel, Kåre 1983: Navn på Smør-. En generell oversikt og en særlig drøfting av de navn som har et ord for høgdeformasjon som 2. ledd. Årsmelding for Institutt for namnegransking. Oslo. 

Hødnebø, Finn 1971: Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder, b. XVI. Oslo. 

Jakobsen, Jakob 1901: Shetlandsøernes Stednavne. København.

Larsen, Anders 1950: Om sjøsamene  (oversatt fra samisk av J. Qvigstad). Tromsø Museums århefter (St. T.). Humanistisk avd. nr. 13. Vol. 70 (1947) nr. 2. Tromsø 1950.

Lindroth, Hjalmar, 1923: Våra ortnamn och vad de lära oss. Natur och kultur 25. Stockholm.

Lundberg, Oskar, 1910: Smörkullen och andra ort-namn på Smör. Om nordiska kultorter.  Fataburen 1910.
Magnússon, Ásgeir Blöndal 1989: Íslensk orðsifja-bók. Reykjavík. 1. prentum nóvember 1989. 2. prentum með leiðréttingum desember 1989.

Mortensson, Ivar 1905: Spor af Soldyrkelse i Norge. Danske Studier 1905 s. 115-120.

Norsk ordbok 1966-2014,  b. 1-12. Oslo. 

Sandnes, Jørn og Stemshaug, Ola 1997: Norsk stadnamnleksikon, 4. utgåva. Oslo. 

Ordbog over det danske sprog. Historisk ordbog 1700-1950. https://ordnet.dk/ods. 

Poulsen, Johan H. W. 1974: Føroysk-donsk orðabók. Eykabind. Tórshavn. 

Qvigstad, Just 1935: De lappiske stedsnavn i Troms fylke. Oslo. 

Qvigstad, Just 1938: De lappiske stedsnavn i Finnmark og Nordland fylker. Oslo. 

Ryen, Jon Olav 2015: Stedsnavn i Nord-Østerdal med Rondane, Rørosfjella og Femundstraktene. Oslo. 

Rygh, Oluf  m.fl.: Norske Gaardnavne 1-18. Kristiania 1898-1924. Fællesregister ved A. Kjær, Oslo 1936. 

Solheim, Svale 1940: Nemningsfordomar ved fiske. Oslo. 

Torp, Alf 1919: Nynorsk etymologisk ordbok. Kristiania. Faksimileutg. Oslo 1992. 

Vogt, Judith og Inger E. M.Eikland 1981 Svensk-norsk ordbok. Oslo - Gjøvik.[2. opplag 1989]. 

de Vries, Jan de 1977: Altnordisches etymologi-sches Wörterbuch.  Zweite verbesserte Auflage. [1. Auflage 1957-60]. Leiden.

Fotnotar:
  1 Jon Olav Ryen: «Smørbollen [smør`bållin]. Fjell nordøst for Dalholen i Folldal kommune, 1244 moh. Navnet er et jamføringsnavn; fjellet kan minne om en smørbolle. Det blir sagt at når snøen tiner her om våren, er det som “når en skraper ut smøret av en bolle”. Jfr. også Ytre og Indre Smørbollen (Hemare Smørbollin) ved Fokstugu i Dovre.»        

 2 Smjördalur i Vestfirðir på Island framstår som ein smal grøn strime i aude fjell, på satelittfoto.    

 3 NB: med ein firkanta stein midt på.    

 4 Han viser til Ivar Mortensson 1905: 115ff    

 5 Tyding lik gn. smjǫrgild vara: vare av same verdi som smør.    

 6 Ein flyndreplass (sandflekk) tett ved land  i Breivika på nordsida av Hadseløya i Vesterålen heiter Smørhola.    

 7 Gode døme i så måte er også Smörvik = finsk Voilahti, Karuna i Finland, og Smörviken i Nyköping, Södermanland.    

 8 Hjalmar Lindroth meiner derimot: «Några appellativa ord smörstack och smörpjuck har knapt funnits» (s. 28).     

 9 Med tanke på bolken «Smør- om flekkut fjell?» krevst litt rom for tvisyn, for Smørstakken i Vaksdal framstår som snøflekkut. Fjellsida ovanfor Smørstakk på Rennesøy er tydeleg fleirfarga.

10 Sml. no. smurning: bank, juling og. smørja «dengja, jula, slå» (NO 10: 629), = fær. smurningur og «smyrja ein av».    

11 Oskar Lundberg nemner «Smörbräcka, nu enligt uppgift torp i närheten af Uddevalla. Namnet är under formen Smörbräcke belagt från 1796 eller 1797» (s. 206). Ikkje attfunne ved søk i Ortnamns-registeret.    

12 Formene smyr, smýr er i NO 10 heimla til Bygland og Masfjorden.    

13 Meir usikkert er korleis det skal forklarast at i Trysil har dei Smørmyråsen og Smørmyrene (der Styggbekken renn), men i utkant av myrområdet er innstipla ein ganske typisk «smørbekk», nemleg Smørmyrbekken.     

14 dän. dial. sige «tropfenweise fließen, sinken» (in neudän. schriftspr. von sive verschlungen) (Falk und Torp).

Trykt i "Namn og Nemne" 2021 under tittelen "Det dunkle namneleddet Smør-".