Åmd, Ǫmð

Ǫmð, Åmd Dei som var fødde og oppvaksne på Anda alias Andøya gjorde seg knapt refleksjonar knytt til namnet og landskapet og levekåra på øya, i alle fall ikkje i sitt daglege strev, naturen berre var slik. Geita trivst best der ho er alen, så med andværingane og. Men når gutane reiste bort på fiske, og når jentene reiste ut for å tene, eventuelt for å gifte seg, kunne nok ettertanke og samanlikning melde seg. 

Det var her som elles at «gløgt er gestsins auga», det er den fremmende som observerer skarpast – derfor eit par førstehands­skildringar. Ved 1850 var Hans Henrik Schreiber Schulze skrivarfullmektig i Lofoten, Vesterålen og Andenes, og ei av teneste-reisene han omtalar i boka «Fra Lofoten og Solør» gjeld nettopp Anda: «En Aastedssag kaldte mig op til Andenes, det nordligste Punkt af Andøen, og en vakker Morgen stode Hestene sadlede udenfor Døren paa Risøhavn for at føre os afsted. Andøen bestaar nemlig af en stor Myr, der kun efter Midt-en gjennemskjæres af en Fjeld­kjæde, og da Myren langs stranden er temmelig fast, lader den sig befare fra Ende til Ende, en Befordringsmaade, som man naturligvis med Begjærlighed griber, naar man ellers altid og altid maa ligge og skvulpe i en Baad. I god Betids brød vi op og af-sted gik det i fuld Galop. .. men jo længer vi kom opover, desmer nordlandsk blev Prospektet, og desto tristere og sørgeligere viste sig den uende­lige Myr, der i Horizonten syntes at skyde sammen med Andfjordens brede Flade.. Myren rødmer af Multer, og paa den anden Side af Andfjorden ser man Senjens imposante Klip­peøer, hvoriblandt Bjarkø¹, hvor Thorer Hund havde Tilhold. Hist og her skar en Ur lige ned til Søen, og vore Heste maatte da vise deres Færdighed i at klatre; andre Steder gyngede Myren under os, Hestene sank ned og vi maatte gjøre lange Omveie for at und-gaa at omkomme paa den mest prosaiske Maade af Verden. Somme Steder var endog Landjorden aldeles ufremkommelig, og vi maatte tilsjøs. Klisk! Klask! Gik det da ud efter Fjæren; men pludselig veg Bunden under os, og nu maatte Hestene til at svømme. .. Reisen opover frembød omtrentlig den samme behagelige Afvexling af Klippeexercits2), Balance paa hængende Myr og Svømning. Hist og her mødte vi et par Vildgjæs med deres halvvoxne Unger, som bleve staaende ganske uforknytte og gjorde lang Hals. Heiloer peb paa alle Kanter, og af og til fløi en Rype op, naar vi red igjennem noget Krat ..» 

'tristere og sørgeligere viste sig den uende­lige Myr, der i Horizonten syntes at skyde sammen med Andfjordens brede Flade'.

Vi har òg ei anna skildring av myrlandskapet frå ein utlending, Georg Hartung, som var her nord sommaren 1876 og som gav ut «Farthen durch Norwegen und die Lappmark» (Stuttgart 1877): I 1882 kom ei omsetj­ing «Rejse i Norge» ved M. Sundt. Den direkte årsaka til at Hartung kom, var kolfeltet på Ramsa, han fekk kapteinen på d/s «Tromsø» til å sette seg i land der. Han samla først kolprøver, men då det klårna opp, tok han seg ein fottur langs Gårdselva, i boka hans som så ofte elles kalla Ramsaa etter garden: «Vejen var ikke bekvem, men ved de bøjninger, som jeg hist og her undgik, havde jeg alt skjønnet, at vandringen over myren vilde være endnu besværligere. Thi en av vand bugnende myr bedækker de vidstrak-te lavere egne av øen fra ende til anden.

Litt av Skogvollmyran på vestsida av Dverberg s., med Skogvoll på landstrimmelen mellom sjøen og Skogvollvatnet. 

Da elve­løbet bragte mig for langt ud af retningen, betraadte jeg for alvor myren for at gjennem­skride den paa tvers. Foden sank dybt ned i den bløde mos, og vandringen var trættende som i klitternes sand eller nyfalden sne. Dertil kom endnu vandet. Ikke nok med, at dette paa mange myrlændte steder hindrede gjennemgangen, det dannede ogsaa utallige kulper, dammer og smaatjern, som jeg maatte omgaa til højre og venstre. - Ofte maatte jeg gaa paa strimler af kun faa fods bredde, og hvorhen jeg vendte øjet, overalt glimtede vand­flader mig i møde. .. i de omgivende vidstrakte sletter sees mer vand end land; ja dette synes kun at svømme paa hint som et belgbrunt tæppe, ligesom et netverk».

Slik tedde Andmyran seg i ei vegfattig tid for auga til fremmende som var vane med andre landskap og inntrykk og som forlet Anda så snart ærendet var unnagjort. 

Sørmyra (Bø- + Melamyran) frå fjellfoten på søre Bø. Før der kom veg, gjekk ferdselen frå Bø og Nøss innover til Bjørnskinn langsmed fjellfoten. I bakgrunnen Gavlfjorden og fjella i Langenes, bl.a. den trekanta Sørvågmelen (til h.) 

Vi skal òg ta med ei nyare skildring, skriven av ein natura­lisert andværing, ein som kom utanfrå, såg seg nøgd og vart verande, nemleg lærar Birger Balteskard på Myre, i årboka til Andøy ungdoms-fylking 1924, «Andungen» s. 5-8: «Eg såg berre ei veldug vidd, naken og snaud. Der var tuver med lyng og tuver med senegras, og vats-sik og myr-tjønn og gorrdammar i tallaus mengd, vatn, vatn, vatn, renn­ande vatn, sildrande vatn og vatn som stod stilt og hadde stade stilt i hundradtal år, til det hadde vorte tjukt og seigt av myrgorr og alderdom og sinne over aldri å få sleppe or myra sitt velduge fang ... Og eg såg meir. Myra var ikkje lenger livlaus som eg tykte før. Langs med bekkje-sika og elvefara var kjørr av vidje og krunglebjørk. Knuppane tok til å svelle og kjørra fekk eit slør av grønt over seg. På tuvene var det lyng, og på lynget, visste eg, vilde det myrje av blomor – og tilslutt bær, raude, svarte og blå. Så var det sevet, - og så alle fuglane. ... Det var ange av jord, av myr og av vidd, av sev og senegras og vatspyttar, av tuvene sin lyng, - og av livet som sprengde millionar av knuppar». 

Åmd som landskapstype med kjerrar og tjønner, her rep. av Melamyran på Sørmela i Bjørnskinn s.

Vi tar også med eit sitat frå eit skrift av det meir prosaiske slaget, for jamvekta si skyld, nemleg bolken Vegbygging i «Jubileumsskrift Dverberg – Andenes – Bjørnskinn 1938». Cedolf Baraa skriv der om tilhøva på øya fram til 1880-1890 og kjem også inn på trafikken tvers over Anda, i tillegg til den som gjekk langmed Andlandet: 

«Alle kjempet og slet, ikke bare den almindelige mann, gårdbrukerne og fiskerne, men også embeds- og bestillingsmenn; presten, lægen, lensmannen, jordmoren osv. fikk nok å stå i når de skulde ut å reise. Det går fortellinger om dette, som viser at det ofte gik på liv og helsen løs. «Over myra» fra Myre til Nordmela var det umulig å komme frem med hest og kjøretøi undtagen marken var frossen. I tørrsomrer kunde en nok til nød komme frem fra sted til det annet med løs-hest, men det var bare grunnkjendte eksperter som tok på sig en sådan jobb. En ridetur fra Dver-berg til Risøyhamn gikk an, best når det var fjære sjø». 

Også det siste var ei sanning med modifikasjonar. Tar med frå folkeminnesamlinga  'Huh-tetta' 1964, attfortalt etter klokkar O. I. på Dverberg sine notat: «Presten Gloppestad var bondegut frå Nordfjord. Han åtte interesser på mange område. M.a. gjekk han i brodden for kjøp av stamhingst til øya; det var like før 1900. Hesten sin kalte han 'Gullbrand-sen' , og ridande eller kjørande tok han seg fram overalt. Det var berre ein gong han nøyddest å snu, i Breivika. «Skal jeg om­komme på mine anneksreiser», sa presten, «så dør jeg i tilfelle på min post». Ein haustkveld i beke mørkna kom han på tur heim frå Bjørnskinn. Då han nåd­de Finnåen’ sørom Å, eit strøk langs fjæra som har namn av tre bekkesik, såg han sjøen sterkt oppflødd; det var hav over heile Leira. Men over måtte han. - Då mann og hest kom eit stykkje utpå, sette han til med kov og dam, og presten såg ingen ting, ikkje eingong sjøen han reid i. Det gikk då likevel framover på eit vis. Men litt etter litt blei det så djupt at sjøen nådde hesten langt opp på sidene. Presten trudde då han var kommen ut av kurs, og snudde mot land – trudde han. Men same kor han vikte hesten, blei det berre djupare. Snart nådde sjøen jamt med hesteryg­gen. Kanskje bar det rett ut i Andfjorden? Det var snytjuka som før, men det blei blikke stilla, så ikkje eingong vinden hadde han å rette seg etter. - Då fann presten det likast å slakke på taumane og la hesten ta seg fram åleina. Og ’Gullbrandsen’ fann fram: han delvis svømte i land, med presten på ryggen. «Dette var den eneste gang jeg kjente følelse av redsel på mine anneksreiser», sa han seinare» (Huh-tetta 162f.) 

Etter «litteraturprøvene» er tida inne for å sjå litt nærmare på dei norrøne namneformene: I Þulur i Snorra-Edda er nytta øynamnet Ǫmð, og Olafs saga Tryggvasonar har Ǫmd, medan Flateyjarbók har Ǫnnd og Ǫnd. Fornmanna Sögur har Avnd: Det er berre ein annan skrivemåte for a med u-omlyd.

Jf NG 16:411 der Sophus Bugge er sitert i samband med øy­namnet: "Skrivemaaden Ǫmð med ð viser, at der tidligere har været en Vokal imellem m og ð». Bugge tenker seg Ǫmð avleidd av verbet ama "gni, skub­be", men i staden for vanleg bøying med preteritum amaði tenker han seg ei eldre bøying *ami, pret. *amða, og unngår då vansken med lang vokal i suf­fikset -aðr (jfr. Iversen:99, § 89.2.2). Bugge tenker seg at øynamnet kan opp­fattast som "den (af Hav og Storm) voldsomt skubbede og forulempede Ø". Meir enn gissing er likevel ikkje dette, lyder sluttkommentaren i Norsk Stad­namn-leksikon, oppslag Andøy, signert Jørn Sandnes.

Meir klargjerande er ikkje oppslag Ömð, Ǫmð hos Blöndal Á. Magnússon: «Uppruni öldungis óviss", dvs. fullstendig uvisst opphav. Jan de Vries tar ingen av namneformene med i "Altnordisches etymologisches Wörterbuch". 

Vi kan godta Bugges lydlege premissar og likevel drage andre konklusjo­nar: Det nordsamiske opmu tyder «gjørmehol» (då helst av det store slaget), men kan visst òg gjelde landskap som er prega av slike. Det fleirtydige lule­samiske hopmú, også skrive håmú, tyder m.a. «ett av tät buskmark og sump­igt land omgivet sel [stiltrennande bekk el. å] som man ej kan komma över» – så forklart av språkforskaren K.B. Wiklund, i flg. Björn Collinder – og dei skildringar vi har sett av Andøya slik ho var, borgar for at dette er noko som i dobbel meining held vatn . 

Fleirtal av opmu i nordsamisk er omut; merk her at fleirtalsendinga i lule- og sørsamisk m.v. er ein utlydande -h. Utlyden -t i omut i nordsamisk er (etter vokal) ein uaspirert t som i norske øyre kan lyde nærmast som t følgd av ein ørliten h – og i litt utydeleg kvardagstale ikkje sjeldan redusert til berre ein h-lyd. Dersom samiske uttalevanar har halde seg stabile på dette punkt, kan det for dei norrønt-talande ikkje ha vore heilt lett å skilje den same th-lyden frå ð. I gammalislandsk skreiv dei i alle tilfelle þ for ð (Iv. 1961: 17). 

Sam. omut flt. har naturlegvis einstavings tonelag, med alt trykk på første staving, og i gammalnorsk tid fall det naturleg å forstå det som eit hokjønns­ ord Ǭmð, med u-omlyd av framlyd ā. Lang ǭ og lang ā (á) gleid i hop med tida, og rundinga av den lange á til å tok etter vanleg oppfatning til i norsk før 1250 (Iversen 1961:15, Skard 1967: 87f). 

Samisk fleirtalsending idag, i område som Senja og Evenes, er ikkje -t, men -k. Samisk namn på Stillhøla under gnr. 27 i Evenes er såleis Omuk, for norske øyre snarare Åmog. Fleirtalsendinga -t i sentral nordsamisk blir visstnok oppfatta som språkhistorisk yngre enn -k. Skriveform med ð i ord som likna Ǫmð var vanleg i islandsk fram til om lag 1300, så avløyst av md, liksom t.d. i sœmð > sœmd, nyisl. sæmd. At område- /øynamnet *Omuth> Omuð med lang å-lyd og tonelag 1 etter norrøn språk­kjensle kom inn blant hokjønsord (og øynamn) på -mð > md er naturleg nok (jf. Iversen 1961: 209). Øynamnet Anda har jo framleis lang norsk framlyd A-, i sms. Andfjorden, Andhauvet, Andlandet, Andmyran – enn vidare Ytter-Anda og Sør-Anda og innbyggarnemnet andværing.

Samisk namn på øya er Ānda-suolō eller berre An'da (Qvigstad 1938: 202, unormert). Den siste forma er sjølvsagt eldst. Landskapsmessig så vel som lydleg kan det ha vore kort veg frå eit samisk område- og øynamn i forma *Omut og til Ǫmð, Ǫmd og Avnd i dei norrøne kjeldene. At samane har gløymt det opphavlege namnet på øya, for så å låne inn og til­måte ei reint norsk namneform Anda = Andøya etter eigen uttaleskikk er for­resten ikkje noko eineståande tilfelle. 

O. Rygh har nokså inngåande drøfta spørsmålet om Ǫmð, Ǫmd var omfattande landskapsnamn - slik Munch sistpå rekna med - eller øynamn. Han kom til det siste av di «Ǫmd efter Øfortegnelsen i Snorra-Edda maa antages å være Navn på en Ø» og av di «Ǫmd efter sin Form har langt mere Udseende af at være Ønavn end Landskabsnavn» (Norske Gaardnavne b. 16: 404). Det siste seier han sjølvsagt også av di Ǫmð > Ǫmd liknar på norrøne hokjønnsord av typen grimd, sœmd o.l. 

Det problemet at i soga om Olav den heilage er Trondenes plassert i Åmd løyser ikkje Rygh, men hans vurdering er nøktern: «Man kan neppe med Grund invende, at And­øen er et altfor fattigt og ugjestmildt Landskab, til at det kan antages langt tilbage i Tiden at have havt Befolkning og Betyd-ning nok til at blive saa ofte nævnt og være Sæde for anseede Mænd. Bygderne yderst mod Havet var, især hvor der som her var særlig god Leilig-hed til Fiskeri, i ældre Tid aabenbart forholdsvis meget sterkt befolkede, og dette Forhold holdt sig meget længe, ialfald til Begyndelsen av 17de Aarh. Navnlig var Øens nordligste Del, Andenes, tidligere et sterkt beboet Sted og havde efter gamle Skattemand­tals Vidnesbyrd i 16de Aarh. meget større Befolkning end nu. Jordfund beviser ogsaa, at Andøen har været beboet allerede i den ældre Jernalder, før den Tid, hvortil vore Efter­retninger om disse Egne naar. - Hvis Ǫmd er And-øen, maa det selvfølgelig være ved en unøiagtig Udtryksmaade, at Trondenes i Olaf d. Helliges Saga er henført dertil». 

Andreas Holmsen har utfylt den utsegna seinare: 

«Farene og mulighetene i et grenseland skapte høvd­inger som hadde makt nok. Og Andenes var den nordligste og sterkest folkesatte utposten for sammenhengende norsk busetting til langt fram i vikingtida. Tradisjonen knytter sjøl­ve håløygjarl-ene til Anda eller til et rike med navn etter denne øya»  (Bjørkvik og Holm­sen : 20).

Hos Holmsen ligg altså tanken på ein norsk eller urnordisk ekspansjon sørfrå i botnen. At desse landnåmsmennene lånte eit eldre samisk namn på øya og at dette etter kvart føydde seg meir og meir etter norrøne lydreglar er i så fall sannsynleg nok. 

Eit opphavleg ufarande myrlandskap utgjer stor-delen av Andøya så vel som det av Hinnøya som høyrer Andøy kommmune til, så menn òg alt det av Langenes sokn som snur mot Andøya. Merk at fiskeværa i Langenes er gammalt interesse-land for folk frå Sør-Anda, som etter kristninga kom til å heite Bjørnskinn sokn, uvisst når. 

På sjølve øya er det to store myrar, Nord- og Sør-myra, men Andmyran har vore gjengs seiemåte. Fleirtalsforma *Omut har slik sett solid fundament, og det er rimeleg nok at *Omut > Ǫmð ikkje berre fungerte som øynamn, men òg ekspaqnderte til områdenamn. 

Vurdering av ei tilsynelatande fleirtalsform *Omut vil m.a. ta utgangspunkt i Konad Nielsens store artikkel frå 1913, «Lappiske plurale ønavn svarende til norske navn på -ø, -øy». Hans utgangspunkt er Qvigstads 'Nordische Lehnwörter im Lappischen' og at «en betragtelig del av de lappiske steds-navn som antas at være av nordisk oprindelse, opptrer i pluralisform», vidare «at den talrikeste gruppe dan­ner de som svarer til norske navn på -ø, -øy (på lappisk plurale tostavelses­stammer)».

Men han stiller seg også spørsmålet: «Kan der i sikkert lappiske stedsnavn peges paa en lignende bruk av flertal? Og vil dette flertal være at forklare ut fra et saglig eller formelt forhold?» J. Qvigstad reknar opp ein del namn på -k, dialektisk -t. Dei er særs sjeldne i Finland m. Petsamo: «I Finnmark og Troms er disse navn også sjeldne og forekommer almindelig kun som navn på fjell og øer», blant desse Guoðgot (Guoðgok) og – med lang a – Anduk, på Stjernøya. Eit tilsvarande fjellnamn på Sørøya er derimot blitt fornorska til Andotten (Frette 1975:113). 

Qvigstad nemner vidare Awjuk (Awjut), på norsk Rypklubbskjeret. Blant fjellnamn frå Troms har han, likeins med lang a, Addjet (Addjek) og Hubet, Orrut osv. Parentesformene er Qvigstads eigne (Qv 1938: 259). I lys av dette blir det då eit ope spørsmål om *Omut eigentleg var fleirtalsform? 

Uavhengig av sistnemnde formelle spørsmål har vi ingen grunn til å tvile på at Andøy-høvdingane og håløygjarlane i si tid utøvde ei ekspanderande makt, også i Trondenes-området, og at namnet Ǫmð ekspanderte tilsvarande. I langt seinare tid har det gått på same vis med namnet Vesterålen. 

Frå Elgsnes øygnar ein ikkje Nordmyra på Anda, ho går i eitt med Andfjorden. Til v. den avgåande Okla (Okkeltåa) mellom Nordmela og Dverberg-Myre, til høgre den brattare Arnipa ved Skogvoll-Stave. Frå storhavet nordom Langenes er det tilsvarande med Sørmyra og fjella der.  

Halvdan Koht drøfta i aller første artikkel i Håløyg-minne austgoten Jordanes’ folkenemning adogit. Der er det (sjølvsagt) usagt at adogit etter si form like gjerne kunne ha samisk som nordisk opphav. Derimot nemner han at både Sophus Bugge og Gustav Storm var inne på tanken om adogit som ei nemning for folket på Andøya, men forlet den teorien seinare. 

Helge Guttormsens bind 1 av Andøy Bygdebok har undertittel «Fra Omd til Andøy». Omd er ikkje feil, men pedagogisk kunne det ha vore enklare om der var brukt ein skrivemåte Åmd, for folk flest les Omd «som det står», og då blir det dessverre med trong, kort o. Eintydig nok er iallfall Guttormsens omtale av dei såkalla tunanlegga, med honnør til arkeologen Harald Egenæs Lund. Vi får samtidig vite bakgrunnen for at sistnemndes oppfatning om innvandring frå Sør-Vestlandet er modifisert i ettertid: «Nye forskningsresultat har nemlig vist at gårdsbosetning med åkerbruk var så utbredt i eldre jernalder i Nord-Norge, at gårdsbosetninga her sannsynlig­vis var etterkommere av folk som hadde bodd i landsdelen alt i steinalderen. De ringformete tunanleggene var ikke landsbyer, men utgjorde en del av de lokale høvdingedøm-mene i landsdelen. .. Oldtidsfunn og fornminner som peiker i retning av en økonomisk og politisk overklasse, er i Nord-Norge ofte gjort nettopp nær opptil ringformete tunan­legg. ... Åseanlegget var trolig ikke noen landsby i et jordbruksområde, men ei forlegning for en større mannskapsstyrke. ..Det foreligger dateringer fra to av de fjorten hus-tuftene. De er gjort ved C-14-metoden på trekull og viser at husene var i bruk på 200- + 400-tallet e. Kr. f. Alt i eldre jernalder har altså Åseanlegget vært i bruk» (86-87). 

Guttormsen seier og: «Historikere som P. A. Munch m.fl. har meint at jarle­ætta hadde makta på And-øya i jernalderen, og at det var et høvdingedøm-me på Andøya før den mektige Bjarkøyætta vok-ste fram i yngre jernalder. I til­legg til kongesaga-enes opplysninger styrkes denne oppfatninga av arkeolog­enes påvisning av at Åseanlegget kan se ut til å være litt eldre enn det ring­formede anleg-get på Bjarkøy» (s. 90). 

Helge Guttormsen er lite opptatt av spørsmålet om etnisitet, men gjennom sitat frå Háleygjatal, Snorre mm. blir vi ført inn i tradisjonelle norrøne tankar og tradisjonar om jarlar, heidenskap, blot mm. – Han refererer ukommentert  «Bjarkøyættas hevdvunne rett til å drive finneferd, dvs. handle og skattlegge samene», ein rett som kunne gje grunn til funderingar av etnisk-historisk art. 

Annleis lyder arkeologen Thorleif Sjøvolds eigne ord frå utgravinga av Åse-anlegget: «Litteraturen om tun-anleggene er fra før altfor sterkt preget av teorier, i forhold til det som har vært framlagt av faktisk informasjon» (s. 32). Vidare: «Det som hittil er foretatt av gravninger på disse anlegg, mine egne ikke unntatt, er utvilsomt beheftet med mange feil og svakheter, og det er neppe tvil om at nye øyne vil kunne se ting som de tidligere ut-gravere ikke har lagt merke til» (s. 23). Sjøvold har tydeleg vore i villreie om norsk kontra samisk, og fortel: «På Åse-anlegget sto jeg overfor hus av en type som var helt ukjent for meg, og min eneste trøst var at den i grunnen ville være like ukjent for de fleste andre arkeologer» (s 10). Vidare blir sagt om to av tuftene: «Veggene består nå av sand og grus overvokst med torv, og hele anlegget får der­ved et langt mer diffust preg enn tilsvarende i Rogaland som har husene bygd på steinmurer» (s. 9). Om den eine tufta heiter det: «Det kan ikke sies av gravningen ga oss særlig klarhet i husets konstruksjon og byggemåte» (s. 11). 

Lenger ut i rapporten, med litteraturtilvisingar, står likevel: «Også i Nord-Norge fins det imidlertid en gammel tradisjon for bygging av hus med vegger av jord og torver, nemlig samenes gammer. Disse kan være rundaktige eller ovale i grunnplan, men de kan også være rektangulære .. Hvor langt til­bake i tiden gammen som hustype går er det neppe noen gitt å si med sikkerhet, men det vil ikke være riktig helt uten videre å avvise den som et mulig forbilde for husene i Åse-anlegget. At det allerede i eldre jernalder har vært kontakt mel­lom samer og nordmenn, er det ingen tvil om .. , og som Ørnulf Vorren har påpekt ... er gammen ’ikke noen dårlig husform slik den er sprunget fram av kravet til en lun og solid bolig i et værhardt strøk der byggetilfanget er meget begrenset’. Disse ord karakteriserer situasjonen på Andøya ganske godt. Klimaet har vært hardt, ikke ekstremt kaldt, men med mye og sterk vind, og tilgangen på byggematerialer har vært be­grenset der ute i myra, både når det gjelder stein og høvelig tre-virke. Til en gamme er det imidlertid ikke noe behov for stein..» 

Sjøvold tar også med noko Oddmund Mølle­rop har sagt, at på eitt ringforma tun i Rogaland «har husene i de nedre lag sann­synligvis hatt vegger av tre og torv, mens husene i de øvre lag har hatt steinvegger. Der­som dette holder stikk, blir det kanskje helt unødig å tenke på noen samisk inspirasjon i byggemåten ved de nordnorske husene. Før dette kan avgjøres, må imidlertid de kronolo­giske forhold klarlegges meget øye, både i sør og nord» (s. 31). 

Utgravinga på Åseanlegget skjedde under vridne vertilhøve regnsommaren 1949, med etterarbeid berre eit par dagar sommaren etter. I rapporten trykt 1971 heiter det at «bortsett fra restaureringen av de to utgravde tuftene er det senere ikke blitt utført noe ar­beide på dette anlegget». – Det siste gjeld framleis. Dei kronologiske tilhøva er truleg meir klarlagde i dag, men ordskiftet arkeologar imellom om kva funksjon tunanlegga har hatt og kor mykje dei eigentleg har til felles, pågår stadig.

Det har si eiga interesse, med Sjøvolds eigne ord, at «Åse-anlegget ligger på en lokalitet som kalles Filokneset, på en sandbanke ute i myr ...  En liten bekk renner like forbi anlegget, på vestsiden av det». Helge Guttormsen seier dette noko annleis: «På Fyllokneset, rett nedenfor Åseanlegget danner en bekk ei større naturlig båtlending inn i landet».

Den faktiske uttaletradisjonen for desse namna slik eg har høyrt dei av solide informantar frå Åse, Lanesskogan og Bjørnskinn, er rik på variasjonar: Det er sagt Fillåkk-, Fyllåkk-, Finnlåk-, Finnlaup-bekken og -neset. Ingen tvil om at første stavinga Fill- o.l. er assimilasjonsprodukt av Finn-, medan -låkk- minner sterkt om nordsam. luokta, jf også sørsam. loekte «vik». Men Finnlaupbekken kan på si side vise ein kontaktassimilasjon -pb- < -tb- i eit opphavleg *Finnlautbekken: lauta for luokta er vanleg nok i sjøsamiske namn i delar av Tysfjord.  

Helge Guttormsen har gått sjølvstendig til verks i forsøka på å finne ut kor omfattan­de det samiske nærværet på Andøya kan ha vore, vel å merke på 1500-talet, og hans bok inneheld ei kartskisse over samisk busetting inne på øya ved denne tid – kun unnataksvis i beinveges kontakt med sjøen, etter hans oppfatning. Han har ei rad registreringar av kulturminne langs Andlandet, som er eller kunne vere samiske. I lys av dette og av den interesse for Ǫmð-namnet som tidlegare språkgranskarar og historikarar har vist er det eit sakn at han ikkje tok det samiske perspektivet endå lenger attover i tid og at han ikkje nemner Sjøvolds refleksjonar kring Åseanlegget der han funde­rer over spørsmålet om norsk eller samisk byggeskikk. 

Vi rundar av med å seie noko meir om namnet på sjølve øya: Det heitte Dverberg hd. til Andenes og Bjørnskinn vart skilde ut som eigne kommunar. I 1964 vart det atter samanslåing, og etter den tid heiter det Andøy kommune. Andenes er atter blitt eige prestegjeld, slik det var i katolsk tid og heilt fram til trangsåra etter 1800, medan Bjørnskinn er anneks under Dver­berg som før. Kring 2000 er så alle tre sokna slått saman til eitt.

I geografisk samanheng heiter det alltid Andøya, Bjørnskinn-delen av Hinnøya er då sjølvsagt ikkje medrekna. Førsteklasses historisk namnerøkt kan ein ikkje kalle det at øya berre er presentert under sitt historisk yngste namn, for det var ikkje berre i småfolks kvardagstale at øya bar namnet Anda: Statsstipendiat Edvard Ruud fekk stadfesta, i 1995, at det i reformatsen står Andens Præstegjeld, og ikkje Andenes, slik Rygh seier (NG 16: 402). Også Petter Dass (i Nordlands Trompet) like så vel som Hartvig Bille (1609) kallar øya Anden. Namnet er det same på kartografen Melchior Ramus kart­skisse frå 1689, der han òg noterer avstanden «fra Andens land» og til Alsvåg i Langenes. Dessutan heitte øya som nemnt Andda, på samisk med, ja framleis lever Anda (An'a) som kvardagsnamn på øya, i motsetning til t.d. Hinna. Etter intensjonane i namneloven er det derfor ikkje som det burde at øynamnet Anda er heilt utestengt frå offisielle samanhengar.

Fotnote:
1 Bjarkøya er temmeleg låg, i motsetning til Gryta og Senja m.fl., så her må vi nok forstå «Senjen» i vid meining, som (administrativt) områdenamn.